ZAKRES WYMAGANEJ WIEDZY, OCZEKIWANYCH UMIEJĘTNOŚCI i WYKAZ POMOCNEJ LITERATURY NA POSZCZEGÓLNYCH ETAPACH OLIMPIADY

JĘZYKA HISZPAŃSKIEGO

dla uczniów szkół ponadpodstawowych, III etapu edukacyjnego

w roku szkolnym 2025/2026

Materiał leksykalny:

– obowiązuje na stopniu I (szkolnym), stopniu II (okręgowym), stopniu III (centralnym)

1) człowiek (np. dane personalne, okresy życia, wygląd zewnętrzny, cechy charakteru, rzeczy osobiste, uczucia i emocje, umiejętności i zainteresowania, społeczny i osobisty system wartości, autorytety, problemy etyczne);

2) miejsce zamieszkania (np. dom i jego okolica, pomieszczenia i wyposażenie domu, prace domowe, wynajmowanie, kupno i sprzedaż mieszkania, przeprowadzka, architektura);

3) edukacja (np. szkoła i jej pomieszczenia, przedmioty nauczania, uczenie się – w tym uczenie się przez całe życie, przybory szkolne, oceny szkolne, życie szkoły, zajęcia pozalekcyjne, system oświaty);

4) praca (np. zawody i związane z nimi czynności i obowiązki, miejsce pracy, praca dorywcza, kariera zawodowa, rynek pracy, warunki pracy i zatrudnienia);

5) życie prywatne (np. okresy życia, członkowie rodziny, znajomi i przyjaciele, czynności życia codziennego, określanie czasu, formy spędzania czasu wolnego, święta i uroczystości, styl życia, konflikty i problemy);

6) żywienie (np. artykuły spożywcze, posiłki i ich przygotowywanie, nawyki żywieniowe – w tym diety, lokale gastronomiczne);

7) zakupy i usługi (np. rodzaje sklepów, towary i ich cechy, sprzedawanie i kupowanie, finanse, promocja i reklama, korzystanie z usług – w tym usług bankowych i ubezpieczeniowych, reklamacja);

8) podróżowanie i turystyka (np. środki transportu i korzystanie z nich, orientacja w terenie, baza noclegowa, wycieczki, zwiedzanie, awarie i wypadki w podróży, ruch uliczny, bezpieczeństwo w podróży);

9) kultura (np. dziedziny kultury, twórcy i ich dzieła, uczestnictwo w kulturze, tradycje i zwyczaje, media);

10) sport (np. dyscypliny sportu, sprzęt sportowy, obiekty sportowe, imprezy sportowe, uprawianie sportu, pozytywne i negatywne skutki uprawiania sportu, problemy współczesnego sportu, sporty ekstremalne);

11) zdrowie (np. tryb życia, samopoczucie, choroby – w tym choroby cywilizacyjne, ich objawy i leczenie, niepełnosprawność, uzależnienia, system ochrony zdrowia);

12) nauka i technika (np. ludzie nauki, odkrycia naukowe, wynalazki, korzystanie z urządzeń technicznych i technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz szanse i zagrożenia z tym związane, korzyści i zagrożenia wynikające z postępu naukowo- technicznego, współczesne środki przekazu i przetwarzania informacji);

13) świat przyrody (np. pogoda, pory roku, klimat, rośliny i zwierzęta, krajobraz, zagrożenia i ochrona środowiska naturalnego, katastrofy ekologiczne, klęski żywiołowe, przestrzeń kosmiczna);

14) państwo i społeczeństwo (np. struktura państwa, wydarzenia i zjawiska społeczne, organizacje społeczne i międzynarodowe, podstawowe zagadnienia związane z polityką i gospodarką, problemy współczesnego świata, prawa człowieka, przestępczość, konflikty wewnętrzne i międzynarodowe).

Materiał gramatyczny:

– obowiązuje na stopniu I (szkolnym), stopniu II (okręgowym), stopniu III (centralnym)

Uwaga!: Uczestników obowiązuje znajomość zarówno form jak i zasad użycia podanych w zakresie zagadnień gramatycznych

1) rodzajnik określony, nieokreślony i nijaki;

2) liczebniki główne i porządkowe;

3) rzeczownik i przymiotnik;

4) stopniowanie przymiotników i przysłówków oraz konstrukcje porównawcze;

5) zaimki osobowe, zwrotne, dzierżawcze, wskazujące, względne, pytajne, wykrzyknikowe i nieokreślone, ilościowy;

6) zaimki osobowe w celowniku i bierniku (complemento indirecto, complemento directo);

7) przyimki i wyrażenia przyimkowe;

8) przysłówki częstotliwości, stopnia, miejsca, sposobu, czasu przeszłego i wyrażenia przysłówkowe;

9) spójniki współrzędne i podrzędne;

10) imiesłów czynny (gerundio) i bierny (participio);

11) bezokolicznik;

12) tryb oznajmujący (indicativo): presente, pretérito perfecto, pretérito indefinido, pretérito imperfecto, pretérito pluscuamperfecto, futuro imperfecto, futuro perfecto;

13) tryb łączący (subjuntivo): presente, pretérito perfecto, pretérito imperfecto, pretérito pluscuamperfecto;

14) tryb rozkazujący (imperativo);

15) tryb przypuszczający (condicional simple y compuesto);

16) peryfrazy werbalne (perífrasis verbales);

17) czasowniki wyrażające zmianę (verbos de cambio) np. volverse, hacerse i inne;

18) zdania oznajmujące, pytające, rozkazujące, wykrzyknikowe;

19) zdania wyrażające życzenie (desiderativas), prawdopodobieństwo, przypuszczenie (dubitativas);

20) zdania bezosobowe z se;

21) zdania współrzędnie i podrzędnie złożone podmiotowe i dopełnieniowe (sustantivas), przydawkowe (oraciones de relativo), okolicznikowe: czasu (temporales), warunkowe (condicionales), przyczyny (causales), celu (finales), skutku (consecutivas), przyzwolenia (concesivas);

22) czasowniki SER, ESTAR i HABER;

23) strona bierna;

24) mowa zależna i zgodność czasów w trybie indicativo y subjuntivo;

25) łączniki spójności tekstu (conectores del discurso).

Przykładowe funkcje komunikacyjne:

1) przedstawianie siebie i innych osób;

2) nawiązywanie kontaktów towarzyskich: rozpoczynanie, prowadzenie i kończenie rozmowy; podtrzymywanie rozmowy w przypadku trudności w jej przebiegu: np. proszenie o wyjaśnienie, powtórzenie, sprecyzowanie, upewnianie się, że rozmówca zrozumiał wypowiedź;

3) uzyskiwanie i przekazywanie informacji i wyjaśnień;

4) wyrażanie swoich opinii i uzasadnienie ich, pytanie o opinie, zgadzanie się lub niezgadzanie się z opiniami innych osób, komentowanie wypowiedzi uczestników dyskusji, wyrażanie wątpliwości;

5) wyrażanie i uzasadnianie swoich upodobań, preferencji, intencji i pragnień, pytanie
o upodobania, preferencje, intencje i pragnienia innych osób;

6) składanie życzeń i gratulacji, odpowiadanie na życzenia i gratulacje;

7) zapraszanie i odpowiadanie na zaproszenie;

8) proponowanie, przyjmowanie i odrzucanie propozycji, zachęcanie, prowadzenie negocjacji;

9) proszenie o radę i udzielanie rady;

10) pytanie o pozwolenie, udzielanie i odmawianie pozwolenia;

11) ostrzeganie, nakazywanie, zakazywanie, instruowanie;

12) wyrażanie prośby oraz zgody lub odmawianie spełnienia prośby;

13) wyrażanie uczuć i emocji: np. radości, smutku, niezadowolenia, złości, zdziwienia, nadziei, obawy, współczucia;

14) stosowanie zwrotów i form grzecznościowych;

15) dostosowanie stylu wypowiedzi do sytuacji;

16) rozważanie sytuacji hipotetycznych;

17) wyrażanie pewności, przypuszczenia, wątpliwości dotyczące zdarzeń z przeszłości, teraźniejszości i przyszłości.

Wiedza o kulturze, geografii i historii Hiszpanii:

– obowiązuje na stopniu II (okręgowym: cześć pisemna i ustna), stopniu III (centralnym: część ustna)

1) Geografia: podział administracyjny Hiszpanii, pasma górskie, najważniejsze rzeki, wody oblewające, wybrzeże, klimat;

2) Ustrój polityczny Hiszpanii: podział władzy, rodzina królewska, symbole narodowe (flaga, godło i hymn);

3) Bogactwa naturalne:

– oliwa z oliwek: Jaén jako światowa stolica oliwy z oliwek, główne obszary upraw (Campiña de Jaén, Sierra Mágina, Sierra de Cazorla, Sierra Sur), dominujące odmiany (m.in. Picual, Arbequina, Hojiblanca), znaczenie gospodarcze dla regionu i Hiszpanii, szlaki turystyczne: Ruta del Aceite (Sierra de Cazorla, Segura y Las Villas), Oleotur Jaén, przykładowe tłocznie (np. Oro Bailén, Picualia), centrum edukacyjne Centro de Interpretación Olivar y Aceite (Úbeda), muzeum Museo de la Cultura del Olivo (Baeza);

b) intensywne rolnictwo szklarniowe: „Morze plastiku” (Mar de plástico) w Almeríi jako centrum intensywnego rolnictwa warzywnego w Europie: główne uprawy warzyw, znaczenie gospodarcze rolnictwa szklarniowego dla regionu i Hiszpanii, główne obszary upraw (Campo de Dalías z centrum w El Ejido, Campo de Níjar), szlaki edukacyjne i turystyczne: Ruta del Invernadero, centrum badań nad zrównoważonym rolnictwem i innowacjami szklarniowymi: Estación Experimental de Las Palmerillas (El Ejido), przykładowi producenci: CASI (Cooperativa Agrícola San Isidro, BioSabor, Agroponiente);

4) Sewilla (XVI w – poł. XVIII w.): od centrum świata do peryferii imperium: Sewilla jako centrum administracji kolonialnej: zadania Casa de la Contratación (1503 r- 1717 r.- powołanie i przeniesienie do Kadyksu); rozwój miasta (m.in. przepływ dóbr luksusowych, rozbudowa portu, katedry itp.), rola bractw religijnych (cofradías) i zakonów, przykłady sztuki religijnej Sewilli: Bartolomé Esteban Murillo, Francisco de Zurbarán;

5) Ślady hiszpańskiej potęgi w Europie: od triumfów Habsburgów po dzieła mistrzów malarstwa:

a) święto Ommegang w Brukseli- rekonstrukcja uroczystego wjazdu Karola V i Filipa II do miasta w 1549 roku, potwierdzającej władzę i przywiązanie do regionu Niderlandów;
b) malarstwo hiszpańskie w muzeach europejskich: El Greco, Ekstaza św. Franciszka (Muzeum Diecezjalne w Siedlcach) – historia odnalezienia dzieła i jego opis, Diego Velázquez, portrety infantki Małgorzaty Teresy (Kunsthistorisches Museum, Wiedeń) – historia powstania portretów i cel ich wysłania do Wiednia oraz ogólny opis obrazów, Diego Velázquez, Portret Innocentego X (Galleria Doria Pamphilj, Rzym) – historia, miejsce powstania, reakcja zleceniodawcy oraz opis.

6) Sztuka Hiszpanii: Diego Velázquez: sylwetka artysty, jego dzieła: Las Meninas, Poddanie Bredy oraz obrazy wymienione w punkcie 5 b;

7) Atrakcje turystyczne:

a) jaskinia Altamira – lokalizacja, chronologia, historia odkrycia, opis, replika jaskini;
b) Sewilla (m.in. Katedra, La Giralda, pałac Alcázar Królewski, archiwum dokumentów Archivo General de Indias, Plac Hiszpański (Plaza de España), Torre de Oro, pałac szlachecki Casa de Pilatos, instalacja Metropol Parasol (Setas de Sevilla);
c) Jaén: tradycja „tapeo” w Jaén – kulinarna wizytówka Andaluzji, legenda o Jaszczurce z dzielnicy la Magdalena (lub Jaszczurce z Jaén), (zabytki, m.in. Katedra, Łaźnie arabskie i Pałac Villardompardo; Zamek Santa Catalina, Muzeum Iberyjskie i stanowisko archeologiczne z okresu iberyjskiego w Puente Tablas).

8) Święta i festiwale w Hiszpanii: Wielki Tydzień (Sewilla, Andaluzja), Międzynarodowy Festiwal Filmowy (San Sebastián, Kraj Basków);

9) Kuchnia hiszpańska (historia potraw, składniki i sposób przyrządzania): pipirrana jiennense, migas jaeneras, pintxos, bacalao a la vizcaína, gazpacho;

Rosalía, Quevedo i C. Tangana – przedstawiciele nowej fali hiszpańskiego reggaetonu i muzyki urbano.
C. J. Cela (sylwetka noblisty) i film Rodzina Pascuala Duarte jako jedna z najważniejszych hiszpańskich adaptacji literackich lat 70.

Wiedza o kulturze, historii, geografii Kolumbii:

– obowiązuje na stopniu II (okręgowym: część pisemna i ustna), stopniu III (centralnym: część ustna)

1) Geografia: podział administracyjny Kolumbii, ukształtowanie powierzchni, wody oblewające, wybrzeże, klimat;

2) Ustrój polityczny Kolumbii: podział władzy, symbole narodowe (flaga, godło i hymn);

3) Bogactwa naturalne Kolumbii:

– szmaragdy: Kolumbia jako światowe centrum szmaragdów: kopalnie Muzo, Chivor, historia wydobycia, znaczenie gospodarcze i kulturowe.

– kawa: znaczenie Kolumbii jako producenta i eksportera kawy, kultura picia kawy, wpływ gospodarczy, plantacje kawy w Kolumbii (Kawowy Region Kulturowy, tzw. Eje Cafetero).

4) Wojna o niepodległość Kolumbii – momenty zwrotne m.in. 7 sierpnia 1819 – bitwa pod Boyacá, powstanie Gran Colombii – rola Simóna Bolívara i Policarpy Salavarriety w walce o niepodległość.

5) Konflikt zbrojny i proces pokojowy: FARC, grupy paramilitarne, porozumienie pokojowe z 2016 roku, rola prezydenta Juana Manuela Santosa w procesie pokojowym z FARC).

6) Sztuka i rzemiosło artystyczne Kolumbii: Fernando Botero (boterismo), torby Wayuu (mochilas Wayuu), sombrero vueltiao, filigrany z Mompox;

7) Atrakcje turystyczne:

a) Bogota – stolica kraju i centrum kultury (m.in. Candelaria, Museo del Oro, Museo Botero, Wzgórze Monserrate, Plaza de Bolívar, Quinta de Bolívar, Street art i murale Bogoty),
b) Cartagena de Indias: najlepiej zachowane kolonialne miasto Kolumbii, wpisane na listę UNESCO (m.in. zabytkowe centrum z murami obronnymi, Castillo de San Felipe, dzielnica artystyczna Getsemaní, muzea: Museo del Oro i Museo de la Inquisición);
b) Medellín: metamorfoza miasta: od trudnej przeszłości do nowoczesnego centrum kultury i turystyki; stolica street artu i reggaetonu; atrakcje turystyczne (m.in. Plaza Botero i Museo de Antioquia, Pueblito Paisa, dzielnica Comuna 13, kolejka liniowa Metrocable, ogród botaniczny Jardín Botánico, Parque LLeras w dzielnicy El Poblado;
c) Park Narodowy Tayrona i Ciudad Perdida: historia, odkrycie i znaczenie dla ludów Kogi i Wiwa;

8) Święta, tradycje i festiwale: okres bożonarodzeniowy w Kolumbii (m.in. Día de las Velitas, Novena de Aguinaldos, Nochebuena, Sylwester), Carnaval de Barranquilla (na liście UNESCO, drugi co do wielkości po Río);

9) Kuchnia kolumbijska (historia potraw, składniki i sposób przyrządzania): arepas, patacones, bandeja paisa, ajiaco, empanadas;

10) Nowa fala kolumbijskiego reggaetonu: J Balvin, Karol G i Feid;

11) Gabriel García Márquez (sylwetka noblisty) i Sto lat samotności w kinematografii światowej.

Literatura hiszpańska (jedna lektura do wyboru):

– obowiązuje na stopniu III (centralnym: część ustna)

Cela, C. J. (1942). La familia de Pascual Duarte. Madrid: DeBolsillo.

wyd. polskie: Cela, C. J. (1963). Rodzina Pascuala Duarte. Warszawa: Nike.

Martín Gaite, C. (2025): Caperucita en Manhattan. Madrid: Siruela.

wyd. polskie: Martín Gaite, C. (2001): Kapturek na Manhattanie. Warszawa: Wydawnictwo Muza.

Literatura kolumbijska (jedna lektura do wyboru):

– obowiązuje na stopniu III (centralnym: część ustna)

García Márquez, G. (2022). Cien años de soledad. Madrid: DeBolsillo.

wyd. polskie: García Márquez, G. (2022). Sto lat samotności. Warszawa: Wydawnictwo Muza.

Becerra, Á. (2005). El penúltimo sueño. Barcelona:

wyd. polskie: Becerra, Á. (2008). Przedostatnie marzenie. Warszawa: Świat Książki.

Przykładowa bibliografia

Leksyka i Gramatyka

Podręczniki dopuszczone do użytku szkolnego w szkołach ponadpodstawowych.

Bellver Roses, V, San Andrés Monjas, M.C. (2010). ¡Viva el vocabulario! B1/B2. Pinto: enClave.

Castro, F. (2006). Uso de la gramática española (elemental, intermedio, avanzado). Madrid: Edelsa.

Castro Viúdez, V, Díaz Ballesteros, P. (2006). Aprende Gramática y vocabulario 1,2,3,4. Madrid: SGEL.

Cerrolaza Gili, P. (2005). Diccionario práctico de gramática. Madrid: Edelsa.

Encinar, A. (2003). Uso interactivo del vocabulario. Madrid: Edelsa.

Granger, C, Plumb, J. (1997). La gramática da juego. Madrid: Heinemann.

Hernández Mercedes, M.P. (2006). Para practicar el Indicativo y el Subjuntivo. Madrid: Edelsa.

Prada, M, Salazar, D., Molero, C.M. (2012). Uso interactivo del vocabulario y sus combinaciones más frecuentes. Madrid: Edelsa.

Pinilla R., Acquaroni R. (2002). ¡Bien dicho! Ejercicios de expresión oral. Madrid: SGEL.

RAE. (2021). Diccionario de la Lengua Española. Madrid: Espasa Calpe.

RAE. (2009). Nueva gramática de la lengua española, Madrid: Espasa Calpe.

Sandor. L. (2004). Tiempo para practicar los pasados. Madrid: Edelsa.

Wiedza o kulturze, geografii i historii Hiszpanii

Abrantes R. et al. (2006). Arte español para extranjeros. Donosti: Nerea.

Barton, S. (2011). Historia Hiszpanii, Warszawa: Książka i Wiedza.

Defourneaux, M. (1968). Życie codzienne w Hiszpanii w wieku złotym, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Fernández Álvarez, M. (2003). Cesarz Karol V. Warszawa: PIW. 2003.

Kowalska, K. J. (2018). Polski El Greco. Ekstaza św. Franciszka. Niezwykła historia odkrycia i ocalenia obrazu. Warszawa: Wydawnictwo Iskry.

Miłkowski T., Mackiewicz P. (2009). Historia Hiszpanii. Warszawa: Ossolineum.

Quesada S. (2002). Curso de civilización española. Madrid: SGEL.

Tamames R., Quesada S. (2001). Imágenes de España. Panorama de la formación de España y de las culturas hispánicas. Madrid: Edelsa.

Valdeón Baruque J. et al. (2004). Historia Hiszpanii. Kraków: Universitas.

VV.AA. (2003). Ventana a la Civilización: cultura y tiempo libre. Milán: La Spiga Modern Languages.

VV.AA. (2005). Ventana a la Civilización: tradiciones, fiestas. Milán: Las Spiga Modern Languages.

Witko A. (red.) (2020). Tajemnica las Meninas. Kraków: A.A. s.c.

de Cózar, Á., Garrido, T. (2020). XRey [Podcast]. Spotify.

https://vod.tvp.pl/filmy-dokumentalne,163/polski-el-greco,302602 [dostęp: 3 sierpnia 2025].

https://niezlasztuka.net/artysta/diego-velazquez/ [dostęp: 3 sierpnia 2025].

https://niezlasztuka.net/ksiazki/katarzyna-j-kowalska-polski-el-greco/ [dostęp: 3 sierpnia 2025].

https://www.abc.es/viajar/destinos/europa/abci-estrecha-y-poco-conocida-relacion-velazquez-viena-202112060108_noticia.html?ref=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F [dostęp: 3 sierpnia 2025].

Wiedza o kulturze, geografii i historii Kolumbii

Andrzejewska, A. (2021). Kolumbia. Polka w krainie tysiąca kolorów, szmaragdów i najlepszej kawy, Bielsko- Biała: Wydawnictwo PASCAL Sp.z o.o.

Caparrós, M. (2023). Ñameryka. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Chang-Rodríguez E. (2000). Latinoamérica: su civilización y su cultura. Boston: Heinle & Heinle.

Feiling, T. (2018). Drogami wokół Bogoty. Podróże po nowej Kolumbii. Oleśnica: Wydawnictwo Magnus.

Galeano E. (2022). Otwarte żyły Ameryki Łacińskiej. Warszawa: Wydawnictwo Filtry. (Galeano E. (2004). Las venas abiertas de América Latina. México: Siglo XXI Editores, S.A. de C.V.)

Paternostro, S. (2019). Samotność i spółka. Życie Gabriela Garcii Marqueza. Kraków: Vis-á-Vis/Etiuda.

Słodki, T. (2020). Kolumbia. Jak zwiedzać Kolumbię, smażyć patacones i zmienić swoje życie. Kraków: Wydawnictwo Compass.

Quesada S. (2001). Imágenes de América Latina. Manual de historia y cultura latinoamericanas. Madrid: Edelsa.

Reichert R. (2021). Od Cortésa do Bolivara. Zarys dziejów wojskowych w hiszpańskiej Ameryce kolonialnej. Warszawa: PWN.

Wesołowski M. (2024). Café Macondo. Reportaże z Kolumbii. Warszawa: KMH Media Group. (audiobook dostępny w Audioteca).

„Sto lat samotności” w wydaniu Netflixa. Świętokradztwo czy promocja Kolumbii? (https://www.youtube.com/watch?v=3Qpz5xdW11U)

Dział Zagraniczny. (2023, 16 lutego). Jak latino przebiło szklany sufit na listach przebojów (Podcast 169) [Podcast]. Gościni: Natalia Nykiel. Dział Zagraniczny. https://dzialzagraniczny.pl/2023/02/jak-latino-przebilo-szklany-sufit-na-listach-przebojow/

Melguizo, J. Proceso de transformación de Medellín: https://www.youtube.com/watch?v=zqrLCz_42O0 [dostęp: 3 sierpnia 2025].

Nykiel, N. (2021, 10 kwietnia). Ja tańczę sama (Odc. 3) [Podcast]. w: Zrozumieć Latino. https://open.spotify.com/episode/3x9QS2j4PG5PBDksc6AOei

Nykiel, N. (2023, 15 czerwca). Pokojowy kontynent (Odc. 14) [Podcast]. w: Zrozumieć Latino. https://open.spotify.com/episode/5oHt0Hj2qaJ4IMZYCU3gOb

Pozdrowienia ze świata. (2021, 18 czerwca). Kolumbia. w: Spotify. https://open.spotify.com/episode/3rBbW2nGkkumSG5n710nxY