ZAKRES WYMAGANEJ WIEDZY, OCZEKIWANYCH UMIEJĘTNOŚCI i WYKAZ POMOCNEJ LITERATURY NA POSZCZEGÓLNYCH ETAPACH OLIMPIADY
JĘZYKA HISZPAŃSKIEGO
dla uczniów szkół ponadpodstawowych, III etapu edukacyjnego
w roku szkolnym 2024/2025
Materiał leksykalny:
– obowiązuje na stopniu I (szkolnym), stopniu II (okręgowym), stopniu III (centralnym)
1) człowiek (np. dane personalne, okresy życia, wygląd zewnętrzny, cechy charakteru, rzeczy osobiste, uczucia i emocje, umiejętności i zainteresowania, społeczny i osobisty system wartości, autorytety, problemy etyczne);
2) miejsce zamieszkania (np. dom i jego okolica, pomieszczenia i wyposażenie domu, prace domowe, wynajmowanie, kupno i sprzedaż mieszkania, przeprowadzka, architektura);
3) edukacja (np. szkoła i jej pomieszczenia, przedmioty nauczania, uczenie się – w tym uczenie się przez całe życie, przybory szkolne, oceny szkolne, życie szkoły, zajęcia pozalekcyjne, system oświaty);
4) praca (np. zawody i związane z nimi czynności i obowiązki, miejsce pracy, praca dorywcza, kariera zawodowa, rynek pracy, warunki pracy i zatrudnienia);
5) życie prywatne (np. okresy życia, członkowie rodziny, znajomi i przyjaciele, czynności życia codziennego, określanie czasu, formy spędzania czasu wolnego, święta i uroczystości, styl życia, konflikty i problemy);
6) żywienie (np. artykuły spożywcze, posiłki i ich przygotowywanie, nawyki żywieniowe – w tym diety, lokale gastronomiczne);
7) zakupy i usługi (np. rodzaje sklepów, towary i ich cechy, sprzedawanie i kupowanie, finanse, promocja i reklama, korzystanie z usług – w tym usług bankowych i ubezpieczeniowych, reklamacja);
8) podróżowanie i turystyka (np. środki transportu i korzystanie z nich, orientacja w terenie, baza noclegowa, wycieczki, zwiedzanie, awarie i wypadki w podróży, ruch uliczny, bezpieczeństwo w podróży);
9) kultura (np. dziedziny kultury, twórcy i ich dzieła, uczestnictwo w kulturze, tradycje i zwyczaje, media);
10) sport (np. dyscypliny sportu, sprzęt sportowy, obiekty sportowe, imprezy sportowe, uprawianie sportu, pozytywne i negatywne skutki uprawiania sportu, problemy współczesnego sportu, sporty ekstremalne);
11) zdrowie (np. tryb życia, samopoczucie, choroby – w tym choroby cywilizacyjne, ich objawy i leczenie, niepełnosprawność, uzależnienia, system ochrony zdrowia);
12) nauka i technika (np. ludzie nauki, odkrycia naukowe, wynalazki, korzystanie z urządzeń technicznych i technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz szanse i zagrożenia z tym związane, korzyści i zagrożenia wynikające z postępu naukowo- technicznego, współczesne środki przekazu i przetwarzania informacji);
13) świat przyrody (np. pogoda, pory roku, klimat, rośliny i zwierzęta, krajobraz, zagrożenia i ochrona środowiska naturalnego, katastrofy ekologiczne, klęski żywiołowe, przestrzeń kosmiczna);
14) państwo i społeczeństwo (np. struktura państwa, wydarzenia i zjawiska społeczne, organizacje społeczne i międzynarodowe, podstawowe zagadnienia związane z polityką i gospodarką, problemy współczesnego świata, prawa człowieka, przestępczość, konflikty wewnętrzne i międzynarodowe).
Materiał gramatyczny:
– obowiązuje na stopniu I (szkolnym), stopniu II (okręgowym), stopniu III (centralnym)
Uwaga!: Uczestników obowiązuje znajomość zarówno form jak i zasad użycia podanych w zakresie zagadnień gramatycznych
1) rodzajnik określony, nieokreślony i nijaki;
2) liczebniki główne i porządkowe;
3) rzeczownik i przymiotnik;
4) stopniowanie przymiotników i przysłówków oraz konstrukcje porównawcze;
5) zaimki osobowe, zwrotne, dzierżawcze, wskazujące, względne, pytajne, wykrzyknikowe i nieokreślone, ilościowy;
6) zaimki osobowe w celowniku i bierniku (complemento indirecto, complemento directo);
7) przyimki i wyrażenia przyimkowe;
8) przysłówki częstotliwości, stopnia, miejsca, sposobu, czasu przeszłego i wyrażenia przysłówkowe;
9) spójniki współrzędne i podrzędne;
10) imiesłów czynny (gerundio) i bierny (participio);
11) bezokolicznik;
12) tryb oznajmujący (indicativo): presente, pretérito perfecto, pretérito indefinido, pretérito imperfecto, pretérito pluscuamperfecto, futuro imperfecto, futuro perfecto;
13) tryb łączący (subjuntivo): presente, pretérito perfecto, pretérito imperfecto, pretérito pluscuamperfecto;
14) tryb rozkazujący (imperativo);
15) tryb przypuszczający (condicional simple y compuesto);
16) peryfrazy werbalne (perífrasis verbales);
17) czasowniki wyrażające zmianę (verbos de cambio) np. volverse, hacerse i inne;
18) zdania oznajmujące, pytające, rozkazujące, wykrzyknikowe;
19) zdania wyrażające życzenie (desiderativas), prawdopodobieństwo, przypuszczenie (dubitativas);
20) zdania bezosobowe z se;
21) zdania współrzędnie i podrzędnie złożone podmiotowe i dopełnieniowe (sustantivas), przydawkowe (oraciones de relativo), okolicznikowe: czasu (temporales), warunkowe (condicionales), przyczyny (causales), celu (finales), skutku (consecutivas), przyzwolenia (concesivas);
22) czasowniki SER, ESTAR i HABER;
23) strona bierna;
24) mowa zależna i zgodność czasów w trybie indicativo y subjuntivo;
25) łączniki spójności tekstu (conectores del discurso).
Przykładowe funkcje komunikacyjne:
1) przedstawianie siebie i innych osób;
2) nawiązywanie kontaktów towarzyskich: rozpoczynanie, prowadzenie i kończenie rozmowy; podtrzymywanie rozmowy w przypadku trudności w jej przebiegu: np. proszenie o wyjaśnienie, powtórzenie, sprecyzowanie, upewnianie się, że rozmówca zrozumiał wypowiedź;
3) uzyskiwanie i przekazywanie informacji i wyjaśnień;
4) wyrażanie swoich opinii i uzasadnienie ich, pytanie o opinie, zgadzanie się lub niezgadzanie się z opiniami innych osób, komentowanie wypowiedzi uczestników dyskusji, wyrażanie wątpliwości;
5) wyrażanie i uzasadnianie swoich upodobań, preferencji, intencji i pragnień, pytanie
o upodobania, preferencje, intencje i pragnienia innych osób;
6) składanie życzeń i gratulacji, odpowiadanie na życzenia i gratulacje;
7) zapraszanie i odpowiadanie na zaproszenie;
8) proponowanie, przyjmowanie i odrzucanie propozycji, zachęcanie, prowadzenie negocjacji;
9) proszenie o radę i udzielanie rady;
10) pytanie o pozwolenie, udzielanie i odmawianie pozwolenia;
11) ostrzeganie, nakazywanie, zakazywanie, instruowanie;
12) wyrażanie prośby oraz zgody lub odmawianie spełnienia prośby;
13) wyrażanie uczuć i emocji: np. radości, smutku, niezadowolenia, złości, zdziwienia, nadziei, obawy, współczucia;
14) stosowanie zwrotów i form grzecznościowych;
15) dostosowanie stylu wypowiedzi do sytuacji;
16) rozważanie sytuacji hipotetycznych;
17) wyrażanie pewności, przypuszczenia, wątpliwości dotyczące zdarzeń z przeszłości, teraźniejszości i przyszłości.
Wiedza o kulturze, geografii i historii Hiszpanii:
– obowiązuje na stopniu II (okręgowym: cześć pisemna i ustna), stopniu III (centralnym: część ustna)
1) Geografia: podział administracyjny Hiszpanii, pasma górskie, najważniejsze rzeki, wody oblewające, wybrzeże, klimat, fauna i flora, parki i rezerwaty (Parque Nacional de Doñana,Parque Nacional de Timanfaya, Parque Natural Cabo de Gata-Níjar);
2) Ustrój polityczny Hiszpanii: podział władzy, aktualne partie polityczne, rodzina królewska;
3) Symbole państwowe: flaga Hiszpanii, herb, hymn;
4) Atrakcje turystyczne: Desierto de Tabernas, Toledo, Cartagena, Oviedo;
5) Święta w Hiszpanii: La Fiesta de los Patios (Kordoba, Andaluzja), Fiestas de San Mateo/Fiestas de la Vendimia (Logroño, La Rioja), Día de los Indianos (La Palma, Wyspy Kanaryjskie), Fiesta de la Virgen de Guadalupe (Guadalupe, Extremadura);
6) Kuchnia hiszpańska (historia potraw, składniki i sposób przyrządzania): cochinillo asado, tarta de Santiago, cocido madrileño, salmorejo, tapas, pimientos de Padrón, patatas a la riojana;
7) Słynni aktorzy i reżyserzy: Álvaro Morte, Dani Rovira, Juan Antonio Bayona, Isabel Coixet;
8) Sztuka Hiszpanii:
a) dziedzictwo kulturowe Wizygotów: np. kościoły San Pedro de la Nave (Kastylia i León), San Juan de Baños, (Kastylia i León), Santa Lucía del Trampal (Extremadura) oraz skarb z Guarrazar;
b) historia Hiszpanii w malarstwie historycznym XIX wieku: Antonio Muñoz Degrain, La conversión de Recaredo, Francisco Pradilla y Ortiz, La rendición de Granada oraz Doña Juana la Loca, Eduardo Rosales Gallinas, Isabel la Católica dictando su testamento;
9) Wizygocki podbój Półwyspu: przyczyny podboju Hispanii, ustanowienie Królestwa Toledańskiego, zjednoczenie Półwyspu przez króla Leowigilda, konwersja Rekkareda na katolicyzm;
10) Habsburgowie w Hiszpanii: Filip Piękny i Joanna Szalona jako spadkobiercy korony hiszpańskiej, Karol Habsburg na hiszpańskim i cesarskim tronie, polityka wewnętrzna i zewnętrzna Karola, zamorskie podboje (Hernán Córtes oraz Francisco Pizarro), abdykacja Karola i podział terytoriów;
11) Kolonie hiszpańskie w XIX w.: rozwój plantacji trzciny cukrowej, tytoniu i kawy w koloniach hiszpańskich, relacje kubańsko- hiszpańskie (głównie katalońskie) i fenomen indianos, przykłady słynnych indianos, np. Antonio López y López, Joan Güell i Ferrer i jego syn Eusebi Güell – mecenas Antoniego Gaudíego.
Wiedza o kulturze, historii, geografii Kuby:
– obowiązuje na stopniu II (okręgowym: część pisemna i ustna), stopniu III (centralnym: część ustna)
1) Geografia: podział administracyjny Kuby, ukształtowanie powierzchni, wody oblewające, wybrzeże, klimat, fauna i flora;
2) Ustrój polityczny Kuby: podział władzy, flaga Kuby, symbole narodowe;
3) Atrakcje turystyczne: Hawana, Trinidad i Valle de los Ingenios; Ruta del Tabaco (Pinar del Río);
4) Cuda przyrody: rezerwat bisfery Ciénaga de Zapata, plaża Playa Girón w Zatoce Świń, parki narodowe: Parque Nacional Viñales, Parque Nacional Jardines de la Reina;
5) Tradycje i święta kubańskie: fenomen Santeríi, Carnaval de Santiago de Cuba, Virgen de la Caridad del Cobre – patronka Kuby, jej historia i święto;
6) Kuchnia kubańska (historia potraw, składniki i sposób przyrządzania): ropa vieja, moros y cristianos (znane również jako congrí), yuca con mojo, tamales cubanos, plátanos maduros, batido de trigo;
7) Sztuka Kuby: malarstwo: Amelia Peláez, Wifredo Lam, rzeźba: José Villa Soberón;
8) Słynne postacie Kuby: José Martí i jego rola w wojnie o niepodległość Kuby, Che Gevara – symbol walki i oporu oraz ikona popkultury, Alejo Carpentier – prekursor realizmu magicznego oraz badacz synkretyzmu muzycznego w Ameryce Łacińskiej;
9) Tańce i muzyka kubańska: mambo, rumba, habanera, salsa, fenomen Buena Vista Social Club;
10) Stosunki kubańsko-amerykańskie:
a) wojna hiszpańsko- amerykańska w 1898 roku: przyczyny, przebieg, konsekwencje (Traktat Paryski, Platt Amendment i prawo USA do interwencji w sprawy Kuby, baza w Guantánamo);
b) upadek reżimu Fulgencia Batisty zerwanie stosunków dyplomatycznych z USA, emigracja Kubańczyków do USA: społeczność kubańska w Miami;
c) inwazja w Zatoce Świń w 1961 roku: przyczyny, przebieg, konsekwencje;
d) stosunki kubańsko- amerykańskie od czasów prezydentury Baracka Obamy;
11) Fidel Castro i jego czasy: Rewolucja Kubańska (1953-1959), ustanowienie systemu socjalistycznego w państwie, nacjonalizacja przemysłu i banków oraz reformy: rolna, edukacji i systemu opieki zdrowotnej, relacje z Che Gevarą, sytuacja Kuby na arenie międzynarodowej: zerwanie stosunków z USA i zacieśnienie relacji z ZSRR, przekazanie władzy bratu Raulowi Castro.
Literatura hiszpańska (jedna lektura do wyboru):
– obowiązuje na stopniu III (centralnym: część ustna)
- Cercas, J. (2019). Soldados de Salamina. Barcelona: Reservoir Books.
wyd. polskie: Cercas, J. (2005). Żołnierze spod Salaminy. Warszawa: W.A.B.
- Mihura, M. (1999). Tres sombreros de copa. Madrid: Espasa Calpe.
Inscenizacja w j. polskim: Mihura, M. (1996). Trzy cylindry- Teatr Telewizji, sztuka w reżyserii Leny Szurmiej.
Literatura kubańska (jedna lektura do wyboru):
– obowiązuje na stopniu III (centralnym: część ustna)
- Carpentier, A. (2014). Los pasos perdidos. Madrid: Alianza Editorial.
wyd. polskie: Carpentier, A. (2018). Podróż do źródeł czasu. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
- Cabrera Infante, G. (1995). Delito por bailar el chachachá. Madrid: Ediciones Alfaguara SA.
wyd. polskie: Cabrera Infante, G. (2009). Moja wina, bo tańczyłem cza-czę. Warszawa: Wydawnictwo Muza.
Zagadnienia w języku hiszpańskim na część ustną dla II i III stopnia wraz z przykładowymi pytaniami zostaną zamieszczone w zakładce II Stopień po I stopniu Olimpiady.
Bibliografia
Leksyka i Gramatyka
Podręczniki dopuszczone do użytku szkolnego w szkołach ponadpodstawowych.
Bellver Roses, V, San Andrés Monjas, M.C. (2010). ¡Viva el vocabulario! B1/B2. Pinto: enClave.
Castro, F. (2006). Uso de la gramática española (elemental, intermedio, avanzado). Madrid: Edelsa.
Castro Viúdez, V, Díaz Ballesteros, P. (2006). Aprende Gramática y vocabulario 1,2,3,4. Madrid: SGEL.
Cerrolaza Gili, P. (2005). Diccionario práctico de gramática. Madrid: Edelsa.
Encinar, A. (2003). Uso interactivo del vocabulario. Madrid: Edelsa.
Granger, C, Plumb, J. (1997). La gramática da juego. Madrid: Heinemann.
Hernández Mercedes, M.P. (2006). Para practicar el Indicativo y el Subjuntivo. Madrid: Edelsa.
Prada, M, Salazar, D., Molero, C.M. (2012). Uso interactivo del vocabulario y sus combinaciones más frecuentes. Madrid: Edelsa.
Pinilla R., Acquaroni R. (2002). ¡Bien dicho! Ejercicios de expresión oral. Madrid: SGEL.
RAE. (2021). Diccionario de la Lengua Española. Madrid: Espasa Calpe.
RAE. (2009). Nueva gramática de la lengua española, Madrid: Espasa Calpe.
Sandor. L. (2004). Tiempo para practicar los pasados. Madrid: Edelsa.
Wiedza o kulturze, geografii i historii Hiszpanii
Barton, S. (2011). Historia Hiszpanii, Warszawa: Książka i Wiedza.
Brandi, K. (2016). Cesarz Karol V. Powstanie światowego imperium, Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V.
Brouwer J. (1991). Joanna Szalona. Warszawa: PIW.
Diaz del Castillo, B. (1962). Pamiętnik żołnierza Korteza, czyli prawdziwa historia podboju Nowej Hiszpanii, Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.
Fernández Álvarez, M. (2003), Cesarz Karol V, Warszawa: PIW. 2003.
García de Cortázar F., González Vesga J. (2000). Breve historia de España. Madrid: Alianza Editorial.
Klonowski, M.M. (2015). Juan Carlos de Borbón y Borbón i jego rola w transformacji ustrojowej w Hiszpanii. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
Miłkowski T., Mackiewicz P. (2009). Historia Hiszpanii. Warszawa: Ossolineum. Mularska-Andziak L. (1994). Franco. Warszawa: Puls.
Preston, P. (2015). Franco: Caudillo de España. Barcelona: Debate.
Quesada S. (2005). Historia del Arte de España e Hispanoamérica. Madrid: EDELSA.
Tamames R., Quesada S. (2001). Imágenes de España. Panorama de la formación de España y de las culturas hispánicas. Madrid: Edelsa.
Valdeón Baruque J. et al. (2004). Historia Hiszpanii. Kraków: Universitas.
Abrantes R. et al. (2006). Arte español para extranjeros. Donosti: Nerea
Cortes M. M. (2003). Guía de usos y costumbres. Madrid: Edelsa.
Fusi, J. P. (1999). Un siglo de España: La cultura. Madrid: Pons.
Quesada S. (2002). Curso de civilización española. Madrid: SGEL.
Ribas Casasayas A. (2005). Descubrir España y América Latina. Génova: CIDEB.
VV.AA. (2003). Ventana a la Civilización: cultura y tiempo libre. Milán: La Spiga Modern Languages.
VV.AA. (2005). Ventana a la Civilización: tradiciones, fiestas. Milán: Las Spiga Modern Languages.
https://www.senado.es/web/conocersenado/arteypatrimonio/obrapictorica/fondohistorico/index.html
Wiedza o kulturze, geografii i historii Kuby
Chang-Rodríguez E. (2000). Latinoamérica: su civilización y su cultura. Boston: Heinle & Heinle.
Che Guevara E. (2006), Moja Rewolucja. Kraków: Mireki.
Dzienniki motocyklowe (2004), reż. Walter Salles.
Gawrycki, M., Bloch, N. (2010). Historia państw świata XX i XXI wieku. Kuba. Warszawa: Wydawnictwo TRIO.
Galeano E. (2022). Otwarte żyły Ameryki Łacińskiej. Warszawa: Wydawnictwo Filtry. (Galeano E. (2004). Las venas abiertas de América Latina. México: Siglo XXI Editores, S.A. de C.V.)
Kurlansky M. (2021). Hawana, podzwrotnikowe delirium. Warszawa: Wydawnictwo Czarne.
Mroziewicz K. (2011). Fidelada. Poznań: Zysk i S-ka.
Olszycki M. (2020). Świat kolonialny Ameryki Łacińskiej. Sztuka, Bóg, społeczeństwo. Warszawa: PWN.
Reichert R. (2021). Od Cortésa do Bolivara. Zarys dziejów wojskowych w hiszpańskiej Ameryce kolonialnej. Warszawa: PWN.
Sánchez Y. (2010). Cuba libre. Notatki z Hawany. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B.
Szabłowski, W. (2019). Jak nakarmić dyktatora. Warszawa: Wydawnictwo W.A.B.
Szyndler J. (2018). Kuba-Miami. Ucieczki i powroty. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Quesada S. (2001). Imágenes de América Latina. Manual de historia y cultura latinoamericanas. Madrid: Edelsa.